শংকৰদেৱৰ সাহিত্য প্ৰতিভা অত্যন্ত বিশেষ স্থানত অধিষ্ঠিত। তেওঁ অসমীয়া সাহিত্যৰ অন্যতম পথপ্ৰদৰ্শক হিচাপে পৰিগণিত। শংকৰদেৱে কাব্য, নাটক, আৰু গীতৰ মাধ্যমে অসমীয়া সাহিত্যৰ ভাণ্ডাৰ সমৃদ্ধ কৰিছিল।
তেওঁৰ উল্লেখযোগ্য সাহিত্য কৃতিত ‘কীৰ্তন-ঘোষা’’ অন্তৰ্ভুক্ত। শংকৰদেৱে ধৰ্মীয় কাহিনীবোৰৰ আধাৰত নিজৰ সৃষ্টি প্ৰণালীত ধৰ্ম আৰু সমাজৰ গভীৰতা আনি তুলিছিল। তেওঁৰ আখ্যানমূলক নাটকসমূহ যেনে ‘পাৰিজাত হৰণ’, ‘কলীয় দমন’, আৰু ‘ৰুক্মিণী হৰণ’ অসমীয়া সমাজত ভক্তি আন্দোলন আৰু সংস্কৃতিগত জাগৰণৰ ভিতৰলৈ লোকক সমাৰোহ কৰিছিল।
তেওঁৰ নাট্য প্ৰণালী ‘ভাওনা’ হিচাপে প্ৰসিদ্ধ, যি অসমীয়া সমাজত ৰাজনৈতিক আৰু সামাজিক দিশবিলাকৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল। শংকৰদেৱৰ গীতবোৰ ভক্তি আন্দোলনৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হিচাপে কাম কৰিছিল আৰু অসমীয়াৰ আত্মিক জগতৰ সৈতে সাহিত্যিক চিন্তাৰ সংযোগ ঘটাইছিল।
শংকৰদেৱৰ ‘ভাওনা’ শিল্পৰ সৃষ্টি আছিল সামাজিক সুৰক্ষা আৰু ধর্মীয় উপদেশৰ এক সম্পূৰ্ণ মঞ্চ। ‘ভাওনা’ৰ জৰিয়তে তেওঁ ভক্তিবাদ আৰু সমাজৰ বিভিন্ন অসামঞ্জস্যৰ ওপৰত গভীৰ আলোকপাত কৰিছিল। নাট্যশিল্পৰ জৰিয়তে তেওঁ সমাজৰ বিভিন্ন স্তৰৰ লোকক একত্ৰিত কৰি ধৰ্মীয় শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ কৰে। ‘চিহ্নযাত্ৰা’ৰ দৰে নাটকে ধর্মীয় আচাৰ-বিচাৰৰ জটিল দিশবোৰক সহজভাৱে দৃশ্যপটত পৰিস্ফুট কৰিছিল, যাৰ দ্বাৰা সাধারণ মানুহও এক সুগভীৰ বোধগম্যতা লাভ কৰিছিল।
শংকৰদেৱৰ সাহিত্যৰ অন্যতম ধাৰা আছিল তেওঁৰ ৰচনা কৰা ‘কীৰ্তন-ঘোষা’। এই গ্ৰন্থত শংকৰদেৱে ভক্তিমূলক গীত আৰু ধৰ্মীয় দৰ্শনৰ সাৰাংশ দাঙি ধৰে। ‘কীৰ্তন-ঘোষা’ হৈছে ভক্তিৰ সাগৰ, য’ত কৃষ্ণৰ গুণগানৰ জৰিয়তে ভক্তিমূলক ভাৱবিস্তারৰ সাধনা কৰা হয়।
শংকৰদেৱৰ নাট্য আৰু সাহিত্যৰ সৃষ্টি কেৱল ধৰ্মীয় ক্ষেত্ৰতে সীমিত নাথাকে। তেওঁ সামাজিক সমস্যাবোৰো মঞ্চত পৰিস্ফুট কৰি তোলাৰ চেষ্টা কৰিছিল। তেওঁৰ নাট্যকলা তথা কাব্যিক ক্ষমতাৰ দ্বাৰা সমাজত নৈতিকতা, আন্তঃধর্মীয় সংহতি আৰু সামাজিক ন্যায়ৰ বাণী প্ৰকাশ পাইছিল। শংকৰদেৱৰ সৃষ্টিসমূহে অসমীয়া সমাজক এক ঐক্যবদ্ধ সমাজৰ দিশে আগবঢ়াবলৈ বিশেষ ভূমিকা পালন কৰিছিল।
শংকৰদেৱৰ সাহিত্যৰ অন্যতম বৈশিষ্ট্য আছিল তেওঁৰ ভাষাৰ সৰলতা আৰু ভক্তিৰ গভীৰতা। তেওঁৰ ৰচনাসমূহ সাধাৰণ লোকৰ বাবে সহজে বোধগম্য আছিল, কাৰণ তেওঁ সাধাৰণ অসমীয়া ভাষাত লিখিছিল। তেওঁৰ গীত আৰু কাব্যবোৰৰ মাজেৰে ভক্তি আন্দোলনৰ বাণী লোকৰ মাজত বিস্তাৰিত হ’ব পৰা হৈছিল। ‘কীৰ্তন-ঘোষা’ত সংকীৰ্তন, ভজন আদি গীতবোৰে মানুহৰ মাজত ঈশ্বৰত প্ৰগাঢ় ভক্তি আৰু একতাৰ বোধ গঢ়ি তুলিছিল।
নাটক লিখা শংকৰদেৱৰ এটা বিশেষ ক্ষমতা আছিল। ‘ৰুক্মিণী হৰণ’, ‘পাৰিজাত হৰণ’, ‘পত্নীপ্ৰসাদ’ আদি নাটকবোৰৰ মঞ্চ প্ৰদৰ্শনে মানুহৰ মাজত ধৰ্মীয় আৰু সামাজিক শিক্ষা বিস্তাৰিত কৰাত সহায় কৰিছিল। তেওঁ সৃষ্ট কৰা ভাওনাই সমাজৰ মাজত সুস্থ মূল্যবোধ আৰু একাত্মতাৰ বাণী প্ৰবাহিত কৰিছিল।
শংকৰদেৱৰ সাহিত্যক্ৰমত সৃষ্টিশীলতাৰ সমন্বয় আছিল, যাৰ জৰিয়তে তেওঁ জনসাধাৰণৰ মাজত ধর্মীয় আৰু সামাজিক বোধ বিস্তাৰিত কৰিছিল। তেওঁৰ নাটকবোৰ যেনে ‘পাৰিজাত হৰণ’, ‘পত্নীপ্ৰসাদ’, আৰু ‘ৰুক্মিণী হৰণ’ত জটিল সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় বিষয়বস্তু সৰলভাবে জনপ্ৰিয় কৰি তোলাৰ এক সুক্ষ্ম ক্ষমতা আছিল। ভাওনা ৰূপে মঞ্চস্থ হোৱা এই নাট্যসমূহত শংকৰদেৱে ধৰ্মীয় উপদেশ আৰু জীৱনৰ সাৰবস্তু সুলভ ভাষাৰে উপস্থাপন কৰিছিল।
সাহিত্যৰ লগতে, সংগীতৰ ক্ষেত্ৰতো শংকৰদেৱৰ অৱদান অসামান্য। তেওঁৰ দ্বাৰা ৰচিত বৰগীত বোৰে ভক্তিসংগীতৰ এক নতুন ধাৰা সৃষ্টি কৰিছিল। এই গীতবোৰে ভক্তিসঞ্চাৰ আৰু অন্তৰ আত্মাৰ একাগ্ৰতা প্ৰকাশৰ অন্যতম মাধ্যম হিচাপে অৱদান আগবঢ়াইছে। শংকৰদেৱে কীৰ্তন-ঘোষাৰ জৰিয়তে ভক্তিমূলক গীত আৰু স্তবগীতৰ নতুন যুগ আৰম্ভ কৰিছিল, যি আজিও অসমীয়া নামঘৰত পঠিত আৰু গীত হিচাপে প্ৰচলিত।
তেওঁৰ সাহিত্যিক প্ৰয়াস সমাজক এজন সৎ, নীতিশীল আৰু ধৰ্মপৰায়ণ মানুহৰ ৰূপে গঢ়ি তুলিবলৈ আগবঢ়াইছিল। তেওঁ সামাজিক কুৰীতি আৰু বিভাজনক অসন্তোষজনকভাৱে প্রত্যাখ্যান কৰি, এক নতুন সামাজিক সংহতিৰ বাণী প্রচাৰ কৰিছিল। শংকৰদেৱৰ সাহিত্যই কেৱল ধৰ্মীয় ক্ষেত্ৰতে নহয়, সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক ক্ষেত্ৰতো বিপ্লৱমূলক পৰিৱৰ্তন আনিছিল।
সাহিত্য, নাট্য, আৰু সংগীতৰ জগতত শংকৰদেৱৰ সৃষ্টি এতিয়াও অসমীয়া সমাজৰ শক্তি আৰু অনুপ্ৰেৰণা হিচাপে বিবেচিত। তেওঁৰে পৰা সৃষ্টি হোৱা সাহিত্য আৰু সংস্কৃতিৰ ধাৰা আজিও প্ৰাসঙ্গিক, যিয়ে অসমীয়া ভাষা আৰু সংস্কৃতিত এক অবিচ্ছেদ্য অংশ হিচাপে থকা লগতে শংকৰদেৱৰ প্ৰতিকৃতি চিৰকালীন বীৰত্বৰ প্ৰতীক ৰূপে গঢ়ি তুলিছে।