“পাৰিজাত হৰণ” মহাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱৰ দ্বাৰা ৰচিত পঞ্চম নাট। এই নাটত ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণৰ দ্বাৰা ইন্দ্ৰলোকৰ পৰা পাৰিজাত ফুল হৰণ কৰা ঘটনাৰ কাহিনী বৰ্ণনা কৰা হৈছে। কাহিনীভাগৰ মূল আধাৰ হিচাপে শংকৰদেৱে “ভাগৱত পুৰাণ”, “হবিষ্ণু পুৰাণ” আৰু “হৰিবংশ” গ্ৰন্থসমূহৰ উপাখ্যানৰ পৰা উদ্ধৃতি লৈ নাটৰ ৰূপ দিছিল।
এই নাটত ভক্তিৰ অনুভৱ, নৈতিকতা, আৰু ধৰ্মৰ গভীৰ চিন্তা প্ৰকাশ পাইছে, যাৰ জৰিয়তে শংকৰদেৱে পূৰ্ণাঙ্গ ভক্তিৰ শিক্ষাৰ লগতে কুশল নাট্য প্ৰতিভাৰ নিদৰ্শন দেখুৱাইছে। “পাৰিজাত হৰণ” নাট অসমীয়া সংস্কৃতি আৰু সাহিত্যৰ এক অমূল্য সম্পদ।
“পাৰিজাত হৰণ” নাটৰ চমু কাহিনী:
এদিন দেৱৰাজ ইন্দ্ৰ আৰু নাৰদ মুনিয়ে শ্ৰীকৃষ্ণৰ ওচৰলৈ আহে। নাৰদে শ্ৰীকৃষ্ণক স্বৰ্গৰ পৰা অনা এপাহ পাৰিজাত ফুল উপহাৰ দিয়ে আৰু তাৰ মহিমা ব্যক্ত কৰি কয় যে, এই ফুল পিন্ধা নাৰীগৰাকী স্বামীৰ অতি আদৰৰ হয়। এই কথা শুনি, কাষতে থকা ৰুক্মিণীয়ে সেই ফুল বিচাৰে, আৰু শ্ৰীকৃষ্ণে নিজহাতে ৰুক্মিণীৰ খোপাত পাৰিজাত ফুল গুজি দিয়ে। তাৰ পাছত, ইন্দ্ৰই শ্ৰীকৃষ্ণক স্বৰ্গত নৰকাসুৰৰ অত্যাচাৰৰ কথা জনাই আৰু সহায়ৰ বাবে অনুৰোধ কৰে। শ্ৰীকৃষ্ণে ইন্দ্ৰক সহায়ৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে আৰু বিদায় লয়।
ইপিনে, নাৰদে শ্ৰীকৃষ্ণৰ আনগৰাকী পত্নী সত্যভামাক জনায় যে শ্ৰীকৃষ্ণে নিজহাতে ৰুক্মিণীক পাৰিজাত ফুল পিন্ধাই দিছে। এই কথা শুনি, সত্যভামাৰ মনত ঈর্ষা আৰু খং উদয় হয় আৰু তেওঁ কান্দি-কাটি বিলাপ কৰিবলৈ ধৰে। সত্যভামাই পাৰিজাত ফুল নাপোৱাৰ দুখত বাউলী হোৱা কথা নাৰদে শ্ৰীকৃষ্ণক জনায়। শ্ৰীকৃষ্ণে সত্যভামাক সান্ত্বনা দি পাৰিজাত ফুল আনি দিয়াৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে। সত্যভামা শ্ৰীকৃষ্ণৰ সৈতে স্বৰ্গযাত্ৰা কৰে।
শ্ৰীকৃষ্ণে নৰকাসুৰক বধ কৰি স্বৰ্গ উদ্ধাৰ কৰে আৰু ভগদত্তক কামৰূপৰ ৰজা পাতে। দ্বাৰকালৈ ওভতিব খোজোতে, সত্যভামাই পাৰিজাত ফুলৰ কথা সোঁৱৰাই দিয়ে। শ্ৰীকৃষ্ণে নাৰদক পাৰিজাত ফুল বিচাৰি ইন্দ্ৰৰ ওচৰলৈ পঠায়, কিন্তু শচীয়ে সেই ফুল দিবলৈ অমান্তি হয়। ইন্দ্ৰৰ সৈতে হোৱা যুঁজত শ্ৰীকৃষ্ণ জয়লাভ কৰে আৰু ইন্দ্ৰে পৰাজিত হৈ শ্ৰীকৃষ্ণক পাৰিজাত ফুল অৰ্পণ কৰে।
শ্ৰীকৃষ্ণে দ্বাৰকালৈ ওভতি আহি সত্যভামাৰ গৃহৰ দুৱাৰমুখত পাৰিজাত ফুলৰ গছজোপা ৰোপণ কৰে।
শংকৰদেৱৰ শ্ৰেষ্ঠ নাট পাৰিজাত হৰণৰ নাট বিশ্লেষণ:
নাটৰ আৰম্ভণিতে, কৃষ্ণই ৰুক্মিণী, সত্যভামা, আৰু অন্যান্য পত্নীসৱৰ লগত বিহাৰ কৰি ৰুক্মিণীৰ মন্দিৰত বিশ্ৰাম লয়। সত্যভামাই নিজৰ মন্দিৰত প্ৰবেশ কৰিছে। তেনেসময়ত নাৰদমুনি উপস্থিত হৈ, কৃষ্ণৰ হাতত এপাহ পাৰিজাত ফুল অৰ্পণ কৰে। তেওঁ ফুলৰ মহিমা প্ৰকাশ কৰি কয়, “এই দেৱদুৰ্লভ পাৰিজাতৰ মহিমা এনে যে, যি নাৰী এই ফুল পৰিধান কৰে, সি সৌভাগ্যৱতী হয় আৰু স্বামীৰ অতি আদৰণীয়া হয়।” এই কথা শুনি, ৰুক্মিণীয়ে কৃষ্ণক ফুলপাহ বিচাৰিলে, আৰু কৃষ্ণই প্ৰিয়াৰ খোপাত পাৰিজাত পিন্ধাই দিয়ে।
ইয়াৰ পাছত নাৰদমুনি সত্যভামাৰ ওচৰলৈ যায় আৰু কলে, “আহে দেৱী সত্যভামা, তোমাৰ স্বামী শ্ৰীকৃষ্ণে অন্য নাৰীলৈ অধিক মৰম দেখুৱাইছে।” সত্যভামাই যি নিজক কৃষ্ণৰ প্ৰিয়তমা বুলি ভাবিছিল, সেই কথা শুনি ঈৰ্ষা আৰু অভিমানত চঞ্চল হয়। নাৰদে ইয়াৰ পৰা সত্যভামাৰ মনৰ ঈৰ্ষা আৰু দন্দুৰীৰ স্বভাৱ প্ৰকাশ কৰিছে। কৃষ্ণই সত্যভামাক সান্ত্বনা দি কয়, “তোমাৰ দৰে ভাগ্যৱতী কোনো পত্নী নাই, আৰু মই তোমাক একশো পাৰিজাত দেৱো।” তথাপি, সত্যভামাৰ অভিমান কমে নহয় আৰু তেওঁ কৃষ্ণক পাৰিজাত আনিবলৈ প্ৰতিজ্ঞাবদ্ধ কৰে।
কৃষ্ণৰ সংগে সত্যভামাই স্বৰ্গলৈ যায়, আৰু কৃষ্ণ নৰকাসুৰক বধ কৰি ইন্দ্ৰৰ ওচৰত পাৰিজাতৰ দাবি কৰে। ইন্দ্ৰৰ পত্নী শচীয়ে কৃষ্ণক অবজ্ঞা কৰে, যাৰ বিপৰীতে সত্যভামাই কৃষ্ণৰ গুণ আৰু শক্তি প্ৰকাশ কৰি শচীক সোপা দিয়ে। সত্যভামাৰ মুখৰাস্বৰূপ ইয়াত সুন্দৰকৈ প্ৰকাশ পাইছে। কৃষ্ণৰ শৰণাপন্ন ইন্দ্ৰয়ো কবলৈ বাধ্য হয়, “ওহে সত্যভামা, তুমি শ্ৰীকৃষ্ণৰ পত্নীৰ ভিতৰত অধিক প্ৰগলভা।”
দ্বাৰকালৈ ঘূৰি অহাৰ পাছত, সত্যভামাই গৰ্বে ৰুক্মিণীক কৈছে, “তুমি মাত্ৰ এটা পাৰিজাত ফুল পালে, কিন্তু মই পূৰ্ণ গছ আনিছোঁ।” ৰুক্মিণীয়ে মৃদু স্বভাৱত, “ভগিনী সত্যভামা, শ্ৰীকৃষ্ণৰ চৰণে চাৰি পদাৰ্থ লাভ কৰিব পাৰি; তোমাৰ পাৰিজাত কোনো কথা নহয়।” এই কথাই সত্যভামাৰ গৰ্ব ভাঙিছে, কিন্তু ইয়াতো তেওঁৰ ঈৰ্ষা কমাই নেপালে। সত্যভামাই পাৰিজাত ফুলক নিজৰ দুৱাৰমুখতে ৰোৱালে, সতিনীয়ে ফুল চুৰি নকৰাৰ বাবে।
পাৰিজাত হৰণ নাটত ৰুক্মিণীৰ চৰিত্ৰ গাম্ভীৰ্যযুক্ত, স্বামীপৰায়ণা, আৰু গভীৰ উপলব্ধিৰে পৰম ভক্তা হিচাপে চিত্ৰিত হৈছে। আনহাতে, সত্যভামা স্বামীপৰায়ণা হলেও মদগৰ্বী, ঈৰ্ষাপৰায়ণা, অভিমানিনী, আৰু মুখৰূপত দেখা গৈছে। শংকৰদেৱে হয়তো নিৰ্গুণ ভক্তিৰ প্ৰতিক ৰূপত ৰুক্মিণীক, আৰু সগুণ বা সকাম ভক্তিৰ প্ৰতিক ৰূপত সত্যভামাক অংকন কৰাৰ প্ৰয়াস কৰিছে।
“পাৰিজাত হৰণ” নাটকৰ চৰিত্ৰ চিত্ৰণ:
“পাৰিজাত হৰণ” নাটৰ নায়ক শ্ৰীকৃষ্ণৰ চৰিত্ৰটোত দুমুখীয়া ব্যক্তিত্ব স্পষ্টভাৱে ফুটি উঠিছে। নাট্যকাৰে শ্ৰীকৃষ্ণৰ চৰিত্ৰটো ঐশ্বৰিক আৰু মানৱীয় গুণৰ সমাহাৰেৰে চিত্ৰিত কৰিছে, যি তেওঁৰ ব্যক্তিত্বৰ এটি বিশেষ বৈশিষ্ট্য। একেদৰে, নাটখনত শ্ৰীকৃষ্ণৰ ভক্ত নাৰদৰ চৰিত্ৰটোও উল্লেখযোগ্য। নাৰদক টুটকীয়া, চতুৰ, আৰু ৰসিক ৰূপত চিত্ৰিত কৰাৰ লগতে, তেওঁক শ্ৰীকৃষ্ণৰ একান্ত ভক্ত হিচাপে দেখুওৱা হৈছে। নাৰদৰ চৰিত্ৰটো নাটখনৰ কাহিনীক গতিশীল আৰু ৰসিকতাৰে পূৰ্ণ কৰে।
“পাৰিজাত হৰণ” নাটৰ আন উল্লেখযোগ্য পুৰুষ চৰিত্ৰ হ’ল দেৱৰাজ ইন্দ্ৰ। ইন্দ্ৰৰ চৰিত্ৰটো এক দুৰ্বল ব্যক্তিত্ব হিচাপে চিত্ৰিত হৈছে, বিশেষকৈ তেওঁৰ পত্নীপৰায়ণ স্বভাৱত অধিক গুৰুত্ব দিয়া হৈছে। এই নাটখনত ইন্দ্ৰৰ চৰিত্ৰটো সাধাৰণ পুৰুষৰ দৰে অংকন কৰা হৈছে, যাৰ মাজত আত্মবিশ্বাসৰ অভাৱ স্পষ্ট।
মুখ্য নাৰী চৰিত্ৰ সত্যভামা নাটখনত ঈৰ্ষাপৰায়ণ, দন্দুৰী, আৰু অহংকাৰী স্বভাৱৰ ৰূপত চিত্ৰিত হৈছে। সত্যভামাৰ চরিত্রত অহংকাৰ আৰু ঈর্ষাৰ স্পষ্ট উদাহৰণ দেখা যায়, যিয়ে নাটখনৰ ঘটনাক্ৰমক অধিক উত্তেজনামূলক কৰে।
ৰুক্মিণী নাটখনৰ আন এক গুৰুত্বপূর্ণ নাৰী চৰিত্ৰ। তেওঁক সতী, পৰম ভক্তা, মৃদুভাষী, আৰু পতিপৰায়ণা নাৰী হিচাপে চিত্ৰিত কৰা হৈছে।
নাটখনত দেৱৰাজ ইন্দ্ৰৰ পত্নী শচী চৰিত্ৰটো মুখৰা, আত্মগর্বী, আৰু গাম্ভীৰ্যহীন নাৰী হিচাপে অংকন কৰা হৈছে। আন নাৰী চৰিত্ৰবোৰৰ ভিতৰত বসুমতী, অদিতি, আৰু ইন্দুমতী কেইটা সাধাৰণ ৰূপত অংকন কৰা হৈছে, যিয়ে নাটখনৰ সামগ্ৰিক পৰিসৰ আৰু গভীৰতা বৃদ্ধি কৰিছে।
“পাৰিজাত হৰণ” নাটৰ বৈশিষ্ট্য:
শংকৰদেৱৰ ৰচিত নাটসমূহৰ ভিতৰত “পাৰিজাত হৰণ” নাটখনক শ্ৰেষ্ঠ বুলি অভিহিত কৰা হয়। এই নাটৰ বৈশিষ্ট্য হ’ল বাস্তৱিকতাৰ লগত সামঞ্জস্য ৰাখি নাট্যকাৰে কাহিনীটো ৰচনা কৰিছে, যিয়ে নাটখনৰ গভীৰতা আৰু গ্রহণযোগ্যতা বৃদ্ধি কৰিছে। যদিও নাটখনৰ মূল বিষয়বস্তু পাৰিজাত হৰণ, নাট্যকাৰে তাৰ লগত নৰকাসুৰ বধৰ ঘটনাটো সংযোগ কৰি নাটখনক বিচিত্র আৰু অধিক আকৰ্ষণীয় কৰি তুলিছে।
নাটখনত ভক্তিৰসৰ লগতে বীৰ, শৃংগাৰ, হাস্য, কৰুণ আদি ৰসৰ সমাহাৰ ঘটিছে। ইয়াত, সমসাময়িক অসমীয়া সমাজৰ ছবি আংশিকভাৱে প্ৰতিফলিত হৈছে, যিয়ে সেই সময়ৰ সমাজৰ ধাৰণাবোৰক উপলব্ধি কৰাত সহায় কৰে।
এইবোৰ বৈশিষ্ট্যৰ বাবে “পাৰিজাত হৰণ” নাটখন শংকৰদেৱৰ নাট্যকলা আৰু সাহিত্যত এক উল্লেখযোগ্য স্থান লাভ কৰিছে।