উপন্যাস (Novel) হৈছে আখ্যানমূলক কল্পকাহিনীৰ তুলনামূলকভাৱে দীঘলীয়া ৰচনা। উপন্যাস সাধাৰণতে গদ্যত লিখা হয় আৰু কিতাপ হিচাপে প্ৰকাশ কৰা হয়। গদ্য কল্পকাহিনীৰ দীঘলীয়া গ্ৰন্থৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য বৰ্তমানৰ ইংৰাজী শব্দটো ইটালীয় ভাষাৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে। শব্দটো হৈছেঃ Novella. যাৰ অৰ্থ “নতুন”, “বাতৰি”, বা “নতুন কিবা এটাৰ চমু কাহিনী”। ইয়াৰ উৎপত্তিস্থল লেটিন ভাষাৰ Novellaৰ পৰা।
একাদশ শতিকাৰ আৰম্ভণিৰ মুৰাছাকি ছিকিবুৰ জাপানীজ গ্ৰন্থ টেল অৱ গেঞ্জীক কেতিয়াবা আখ্যানমূলক ৰূপত অন্তৰংগতাৰ অভিজ্ঞতাৰ আৰম্ভণিৰ ব্যৱহাৰৰ ভিত্তিত বিশ্বৰ প্ৰথমখন উপন্যাস হিচাপে অভিহিত কৰা হৈছে। অৱশ্যে ইয়াৰ পূৰ্বেও নিশ্চয়কৈ দীঘলীয়া কাল্পনিক গদ্যৰ ৰচনা আছিল। চীনত ছপা কিতাপৰ প্ৰসাৰৰ ফলত মিং বংশৰ (১৩৬৮–১৬৪৪) ধ্ৰুপদী চীনা উপন্যাসৰ আৱিৰ্ভাৱ হয়।
উপন্যাস হৈছে মানৱ জীৱনৰ বাস্তৱ ঘটনাক গদ্যৰ জৰিয়তে শৈল্পিকভাৱে প্ৰকাশ কৰা দীঘলীয়া ৰচনা। উপন্যাস হৈছে এটা বিশ্বাসযোগ্য কাহিনী,পৰিচিত নৰনাৰী,সমাজৰ বাস্তৱ সমস্যা আৰু মানুহৰ হৃদয়বেদনা আৰু আশা-আকাংখ্যাই যেতিয়া সুগঠিত,সুসংহত ৰূপত প্ৰকাশ লাভ কৰে তাক উপন্যাস বোলা হয়। ইংৰাজী “Novel” শব্দটো ইটালীয় ভাষাৰ “Novella”ৰ পৰা আহিছে, যাৰ অৰ্থ “নতুন” বা “বাতৰি”।
উপন্যাসৰ কিছু মূল উপাদান আছে, যেনে কাহিনী, চৰিত্ৰ, সংলাপ, পৰিবেশ, আৰু লেখকৰ জীৱন দৰ্শন। কাহিনী হৈছে উপন্যাসৰ মুখ্য উপাদান। তাৰ পাছত চৰিত্ৰৰ স্থান থাকে। কাহিনীত চৰিত্ৰৰ বিকাশৰ বাবে সংলাপ দৰকাৰ, যিটো সাৱলীল আৰু স্বাভাৱিক হোৱা উচিত।
উপন্যাসৰ প্ৰকৃতি অনুসৰি ইয়াক বিভিন্ন শ্ৰেণীত ভাগ কৰিব পাৰি,
যেনে:
-
ঘটনাপ্ৰধান উপন্যাস,
-
চৰিত্ৰকেন্দ্রিক উপন্যাস আৰু
-
পৰিবেশকেন্দ্রিক উপন্যাস।
বিষয়বস্তু অনুসৰি ইয়াক
-
আঞ্চলিক উপন্যাস,
-
আত্মজীৱনীমূলক উপন্যাস,
-
পত্ৰ উপন্যাস, আৰু
-
ডিটেকটিভ উপন্যাসত বিভক্ত কৰা যায়।
এখন উপন্যাস হৈছে গদ্যত লিখা এক দীঘলীয়া, কাল্পনিক কাহিনী। ইয়াত চৰিত্ৰৰ বিকাশ, আকর্ষণীয় গল্প, আৰু সুসংগত বিষয়বস্তু থাকে। উপন্যাসে পাঠকসকলক মানৱ অভিজ্ঞতাৰ এটা দৃষ্টিভংগী প্ৰদান কৰে, আৰু সাধাৰণতে আৱেগ, সম্পৰ্ক, আৰু সামাজিক সমস্যাৰ জটিলতা চাওঁ। উপন্যাসবোৰ বিভিন্ন ধাৰা আৰু ৰূপত থাকে, যিয়ে বেলেগ বেলেগ দৃষ্টিভংগী আৰু কাহিনী কোৱাৰ পদ্ধতি প্ৰদান কৰে, আৰু পাঠকক আকৰ্ষিত কৰে।