চৰাইদেউ মৈদাম: ইতিহাস, সাংস্কৃতিক গুৰুত্ব আৰু স্থাপত্যিক শৈলী
চৰাইদেউ নামৰ উৎপত্তি তাই ভাষাৰ শব্দসমূহ চে-তাম-ডয় (চে-চহৰ, তাম-প্ৰাদদেশ, ডয়-পাহাৰ)ৰ পৰা হৈছে। এই শব্দসমূহৰ অৰ্থ “পাহাৰত জিলিকি থকা চহৰ।” পৰৱৰ্তীকালত এই নামেই চৰাইদেউৰূপে পৰিচিত হৈ পৰে। ঐতিহাসিক আৰু সাংস্কৃতিক গুৰুত্বৰ বাবে চৰাইদেউ আহোম স্বৰ্গদেউ সকলৰ মৈদাম বা সমাধিস্থলৰ বাবে খ্যাতিপ্ৰাপ্ত। আহোম ৰাজবংশৰ স্বৰ্গদেউসকলৰ মৈদামসমূহেই ইয়াক এক অতুলনীয় ঐতিহ্যবাহী স্থাপত্যক্ষেত্ৰ হিচাপে গঢ়ি তুলিছে।
চৰাইদেউৰ ইতিহাস
আহোমসকলে ৰংপুৰৰ পৰা ৰাজধানী তুলি চৰাইদেউত প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল, য’ত ৰাজপৰিয়ালৰ লোকসকলক মৈদাম প্ৰথাৰে সমাধিস্থ কৰা হৈছিল। মৈদাম হৈছে আহোম জনগোষ্ঠীৰ পৰা ওলাই অহা এক ঐতিহ্যবাহী মৃতদেহ সংস্কাৰ প্ৰথা, য’ত সমাধিস্থ কৰা মৃতদেহক জীৱনকালত ব্যৱহাৰ কৰা সামগ্ৰীসমূহৰ সৈতে ৰখা হয়। সময়ৰ বাবে এই প্ৰথা বিলুপ্ত হোৱাৰ পিছতো এই স্থান পুৰণি আহোম সমাজৰ লগতে সমগ্ৰ অসমৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ঐতিহাসিক স্থান হৈ আছে।
আহোম বংশত প্ৰায় ৪২ জন ৰজা চৰাইদেউত সমাধিস্থ হৈছে। এই অঞ্চলক ইজিপ্তৰ পিৰামিডৰ লগত তুলনা কৰা হয়, কাৰণ এই মৈদামসমূহৰ স্থাপত্যশৈলীৰ গাঠনিক আৰু বৰ্ণিল বৈশিষ্ট্যই অসমৰ মধ্যযুগীয় ভাস্কৰ্য শিল্প আৰু ৰাজমিস্ত্ৰী শিল্পীৰ উৎকৃষ্ট দক্ষতা প্ৰদৰ্শন কৰে। চৰাইদেউত ১৫০ৰো অধিক মৈদাম আছে, য’ৰ ভিতৰত প্ৰায় ৩০টা মৈদাম ভাৰতীয় পুৰাতত্ত্ব সঁচাৰ আৰু অসম চৰকাৰৰ পুৰাতত্ত্ব বিভাগৰ দ্বাৰা সংৰক্ষিত হৈ আছে।
মৈদাম: আহোম সমাজৰ ঐতিহ্যবাহী সমাধি প্ৰথা
মৈদাম আহোম জনগোষ্ঠীৰ লোকসকলৰ পৰম্পৰাগত সমাধি প্ৰথাৰ অংশবিশেষ। এই প্ৰথাত, মৃতদেহক স্নান কৰাই কাঠেৰে তৈয়াৰ হোৱা বিশেষ ধৰণৰ পেৰাত বা ‘ৰুংডাং’-ত ৰখা হয়। ইয়াৰ ভিতৰত মৃতদেহৰ সৈতে তেখেতে ব্যৱহাৰ কৰা মূল্যবান সামগ্ৰীসমূহ, যেনে চালপীৰা, হেংদাং, শৰাই, কটাৰী, সোণৰ গহনা, চূণৰ টেমী আদিও ৰখা হয়। এই বস্তুৰে মৃতদেহ আগুৰি মাটিৰ এক অনুচ্চ দৌল সজা হয় যাক ‘চাও চালি’ বোলা হয়। মৈদাম সমূহৰ স্থাপত্যশৈলী আহোমসকলৰ বিশেষত্ব প্ৰকাশ কৰে, য’ত পৃথক পৃথক অংশ বা ভাগ থাকে।
চাংৰুং আৰু মৈদাম ফুকন
চাংৰুং ফুকন, আহোম ৰাজৰাষ্ট্ৰৰ এজন উচ্চপদস্থ বিষয়া, মৈদামসমূহৰ নিৰ্মাণ আৰু সুৰক্ষাৰ বাবে নিযুক্ত আছিল। চাংৰুং ফুকন আৰু মৈদাম ফুকনসকলৰ দ্বাৰা নিৰ্মিত এই মৈদামৰ ভাস্কৰ্যসমূহ অত্যন্ত কলাকৌশলযুক্ত। বুৰঞ্জীত মৈদাম নিৰ্মাণৰ বাবে বেৰাৰ বাহিৰৰ বিভিন্ন ধৰণৰ সামগ্ৰী ব্যৱহাৰ কৰাৰ তথ্য উলিয়াইছে, যেনে মাটি দাইল, গুড়, হাঁহৰ কণী, চূণ আৰু শামুকৰ খোলাৰ মিশ্ৰণেৰে তৈয়াৰ কৰা ছিমেণ্ট জাতীয় ইটাবোৰ। বেৰাৰ ওপৰত থকা গম্বুজ আকাৰৰ দৌলটোৱে মৈদামৰ এক বিশেষ শৈলী প্ৰদৰ্শন কৰে।
মৈদামৰ গঠন
মৈদামসমূহৰ গঠন সমূহ প্ৰধানভাৱে তিনি ভাগত বিভক্ত, যেনে:
1. ৰুংডাং কাৰেং – মূল সমাধিক্ষেত্ৰৰ ওপৰত থকা মাটিৰ গঠন।
2. ৰুংডাং – সমাধিস্থলৰ কাঠৰ পেৰাত সুমুৱাই থোৱা মৃতদেহ।
3. চাও-চালি – এটি অনুচ্চ মাটিৰ টিলা, যাক মৈদামৰ ওপৰত দেখা যায়।
ইয়াৰ বাহিৰে, মৈদামৰ গঠনত দ্বাৰৰ ব্যৱস্থা পশ্চিম দিশত থাকে, য’ত মৃতকজনক বছৰি দাঙি দিয়া প্ৰথা অনুসৰি সন্মান জনোৱা হয়। এই মৈদামসমূহ চাবলৈ দেশী আৰু বিদেশী পৰ্যটকৰ ভিৰ দেখা যায়।
ইউনেস্ক’ বিশ্ব ঐতিহ্য চৰাইদেউ মৈদাম
ইতিহাসিক আৰু সাংস্কৃতিক গুৰুত্বৰ বাবে অসমৰ চৰাইদেউৰ মৈদামসমূহক সাংস্কৃতিক শিতানত ইউনেস্ক’ৰ বিশ্ব ঐতিহ্য ক্ষেত্ৰ হিচাপে ২০২৪ চনত স্বীকৃতি প্ৰদান কৰা হৈছে। ইয়াৰ ফলত উত্তৰ-পূব ভাৰত আৰু দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ মাজত জনসাধাৰণৰ সম্পৰ্ক গঢ়ি তোলাৰ সম্ভাৱনা আছে, যিটো নতুন দিল্লীৰ এক্ট ইষ্ট পলিচিৰ মূল কেন্দ্ৰবিন্দুত অৱস্থিত। এই স্বীকৃতিৰ বাবে ৪৬ সংখ্যক ইউনেস্ক’ বিশ্ব ঐতিহ্য সন্মিলনত আনুষ্ঠানিকভাৱে ঘোষিত কৰা হৈছিল।
ইউনেস্ক’ৰ স্বীকৃতিয়ে এই ঐতিহাসিক স্থানক দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ দৰ্শনাৰ্থীৰ বাবে মুখ্য পৰ্যটনৰ আকৰ্ষণস্থলী হিচাপে স্থাপন কৰিব, যাৰ ইতিহাস আহোম ৰাজবংশৰ সৈতে গভীৰভাৱে জড়িত। ১২২৮ চনৰ পৰা ১৮২৬ চনৰ ভিতৰত প্ৰায় ছয় দশককাল অসমত শাসন কৰা আহোম ৰাজবংশৰ এই স্থানটোত ৰাজপৰিয়ালৰ বহু সদস্যৰ সমাধি স্থাপন কৰা হৈছিল।
চৰাইদেউ মৈদাম অঞ্চলটি মৈদামৰ এক বিস্তৃত সংহতিৰ আধাৰ, যি ঐতিহাসিকভাবে আহোম ৰাজবংশৰ সময়ত নিৰ্মাণ কৰা এক সমাধিস্থল। ‘মৈদাম’ শব্দটোৱে এই সমাধিস্থলক জনায়, য’ত আহোম ৰাজ্যৰ শাসকসকলক সমাধিস্থ কৰা হৈছিল। এই অঞ্চলৰ আকাৰ-প্ৰকৃতি আৰু স্থাপত্যৰ ৰীতি পৰিলক্ষিত হৈ আহোম সংস্কৃতিৰ দীৰ্ঘকালের সমৃদ্ধি প্ৰতিফলিত হৈছে।
আহোম জনগোষ্ঠী টাই জনগোষ্ঠীৰ অন্তৰ্গত, যাৰ সাংস্কৃতিক আৰু ভাষাগত ঐতিহ্য থাইলেণ্ড, লাওচ, ম্যানমাৰ, ভিয়েটনাম, কম্বোডিয়া, আৰু দক্ষিণ চীনৰ বিভিন্ন অঞ্চলত বিস্তৃত। বিশেষকৈ, দয়ানন্দ বৰগোহাঁয়ে উল্লেখ কৰিছে যে আহোম লোকসকলৰ মূল উদ্ভৱ চীনৰ ইউনান অঞ্চলৰ টাই ৰাজ্য ‘মুং মাও’ৰ পৰা। আহোম ৰজাৰাজি আছিল জ্ঞান-গুণ সম্পন্ন আৰু সভ্য লোক, কিন্তু তেওঁলোক চীনৰ শান লোকৰ ঈৰ্ষাৰ বস্তু হৈ পৰিছিল। বিশেষ আক্ৰমণ আৰু সংকটৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত তেওঁলোকৰ স্থানান্তৰ ঘটে।
এই স্থানান্তৰৰ প্ৰাকৃতিক পৰিবর্তনৰ অংশ হিচাপে, চুকাফাই তেওঁৰ অনুগামীসকলৰ সৈতে অসমলৈ আহে। ১২১৪ চনত প্ৰায় ৯,০০০ জন লোকৰ সৈতে চুকাফাই পশ্চিম দিশৰ অসমলৈ যাত্ৰা আৰম্ভ কৰে। তেওঁ ১,১১২ কিলোমিটাৰ অতিক্ৰম কৰি বৰ্তমানৰ অসমত প্ৰৱেশ কৰে, য’ত তেওঁ স্থাপন কৰে তেওঁৰ নতুন ৰাজ্য চৰাইদেউত।
চুকাফাই যেতিয়া আহোম ৰাজ্যৰ প্ৰাৰম্ভ কৰে, চৰাইদেউক ৰাজধানী হিচাপে স্থাপন কৰে। ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু দিখৌ নদীৰ মুখৰ পৰা ওপৰলৈ যাত্ৰা কৰি চুকাফাই স্থানীয় লোকসকলৰ সৈতে মিল খাই এই ঠাই বাছনি কৰে। ঐতিহাসিকভাৱে এই ঠাই শ্ৰদ্ধা আৰু সাংস্কৃতিক গুৰুত্ব বহন কৰে, আৰু আহোম ৰাজবংশৰ ভিতৰত ই আধ্যাত্মিক স্থল হিচাপে প্ৰকট হৈ উঠিল।
ইয়াৰ লগতে, ইউনেস্ক’ৰ স্বীকৃতিয়ে চৰাইদেউৰ সাংস্কৃতিক পৰ্যটনৰ ক্ষেত্ৰত এক নতুন দ্বাৰ মুকলি কৰি তুলিব। আনহাতে, এই পৰ্যটনক কেন্দ্ৰ কৰি অসম আৰু উত্তৰ-পূৱ ভাৰতৰ আঞ্চলিক সজাগতা আৰু ঐতিহাসিক সম্পৰ্কসমূহ প্ৰসাৰিত কৰাৰ এক সুযোগ হাতত আহিছে।
মৈদামৰ দৰ্শনীয় স্থানসমূহ
চৰাইদেউত আহোম বংশৰ ৰজা আৰু ৰাজসদস্যৰ বহু মৈদাম আছে। ইজিপ্তৰ পিৰামিডৰ দৰে আকৃতিৰ হোৱাৰ বাবে ই দেশৰ ভিতৰ আৰু বাহিৰৰ পৰ্যটকক আকৰ্ষিত কৰে। এই সমাধিস্থলসমূহত উপস্থিত দৰ্শনীয় স্থানসমূহ হৈছে:
-
প্ৰধান মৈদামসমূহ: ঐতিহাসিকভাৱে গুৰুত্বপূৰ্ণ আৰু শিল্পৰ চমকপ্ৰদ নিদৰ্শন।
-
চাংৰুং কাৰেং: মৈদামৰ ওপৰত গঠিত মাটিৰ টিলা আৰু মুকলি মণ্ডপা।
-
ৰাজা পুৰন্দৰ সিংহৰ মৈদাম: যোৰহাটত অৱস্থিত এই মৈদামৰ ঠাইডোখৰ ৰজামৈদাম হিচাপে জনাজাত।
মৈদামৰ লুণ্ঠনৰ ইতিহাস
মৈদামসমূহত থকা মূল্যৱান সামগ্ৰী বিভিন্ন সময়ত আক্ৰমণকাৰীৰ দ্বাৰা লুণ্ঠিত হৈছিল। মোগল সেনাপতি মীৰজুমলাৰ অসম আক্ৰমণৰ সময়ত মৈদামৰ লুণ্ঠন আৰম্ভ হয়। ব্ৰিটিছৰ উপনিৱেশিক শাসনকালতো মৈদামৰ লুণ্ঠনৰ ঘটনা সংঘটিত হৈছিল, য’ত দামি সামগ্ৰী আৰু মূল্যৱান সম্পদ চুৰ কৰি নি জাপান আৰু চীনলৈ বেচা হৈছিল।
মৈদাম প্ৰথাৰ সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় গুৰুত্ব
টাই-আহোম সংস্কৃতিৰ এই প্ৰথাত মৃতদেহ সমাধিস্থ কৰা হয় আৰু বেলেগ ধর্মীয় বিশ্বাসৰ পৰা পৃথকভাৱে, মৈদামসমূহক পবিত্ৰ স্থান হিচাপে গণ্য কৰা হয়। এই স্থানত বছৰি বিশেষ উৎসৱ, যেমন মে দাম মে ফী পালন কৰা হয় য’ত মৃতজনক সন্মান জনোৱা হয়।
উপসংহাৰ
চৰাইদেউ মৈদাম অসমৰ সাংস্কৃতিক আৰু ঐতিহাসিক ঐতিহ্যৰ এক মূল্যবান নিদৰ্শন। ই শুধু আহোম ৰাজবংশৰ সমাধি ক্ষেত্ৰৰ বাবে বিখ্যাত নহয়, বৰঞ্চ অসমৰ মাটিত শ্ৰেষ্ঠ স্থাপত্য আৰু ভাস্কৰ্যশৈলীৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰে। ভাৰতৰ সাংস্কৃতিক ঐতিহ্যৰ অংশ হিচাপে ইউনেস্ক’ৰ বিশ্ব ঐতিহ্যত অন্তৰ্ভুক্ত হোৱাৰ আশা পূৰণ কৰিলে, চৰাইদেউ মৈদাম অসম তথা উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ ইতিহাসৰ নতুন অধ্যায় ৰূপে গণ্য হ’ব।
—
FAQ (সঘনাই সোধা প্ৰশ্নসমূহ) – চৰাইদেউৰ মৈদাম
1. চৰাইদেউৰ মৈদাম ক’ত অৱস্থিত?
চৰাইদেউৰ মৈদাম অসম ৰাজ্যৰ চৰাইদেউ জিলাত অৱস্থিত, যিটো শিৱসাগৰৰ ওচৰত আছে। এই স্থান আহোম ৰাজবংশৰ সমাধিস্থলৰ বাবে জনাজাত।
2. চৰাইদেউৰ মৈদামৰ বিশেষত্ব কি?
চৰাইদেউৰ মৈদাম হৈছে আহোম ৰাজবংশৰ ৰাজপৰিয়ালৰ সদস্যসকলৰ সমাধিস্থল। ইয়াত বহুতো মৈদাম (সমাধি) আছে, যিয়ে আহোমৰ ঐতিহাসিক আৰু সাংস্কৃতিক সম্পদ প্ৰদৰ্শন কৰে।
3. চৰাইদেউৰ মৈদাম কেতিয়া ইউনেস্ক’ৰ বিশ্ব ঐতিহ্য ক্ষেত্ৰ হিচাপে স্বীকৃতি লাভ কৰিলে?
২০২৪ চনত ইউনেস্ক’ৰ ৪৬ সংখ্যক বিশ্ব ঐতিহ্য সন্মিলনত চৰাইদেউৰ মৈদামক বিশ্ব ঐতিহ্য ক্ষেত্ৰ হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া হয়।
4. মৈদামৰ অৰ্থ কি?
মৈদাম হৈছে আহোম ভাষাত ‘সমাধি’ৰ অৰ্থ। এই শব্দটো আহোম ৰাজবংশৰ সমাধিস্থলৰ ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
5. চুকাফাই চৰাইদেউক কিয় ৰাজধানী হিচাপে নিৰ্বাচন কৰিছিল?
চুকাফাই চৰাইদেউক তেওঁৰ নতুন ৰাজধানী হিচাপে নিৰ্বাচন কৰিছিল কাৰণ অঞ্চলটোৰ পৰ্বতীয়া পৰিসৰ তেওঁৰ বাবে উপযুক্ত আছিল। এই স্থানৰ অৰ্থ হৈছে “এটা পাহাৰৰ ওপৰত এটা বিশিষ্ট স্থান।”
6. চৰাইদেউৰ মৈদামৰ ঐতিহাসিক মূল্য কি?
চৰাইদেউৰ মৈদাম আহোম ৰাজবংশৰ সাংস্কৃতিক আৰু ঐতিহাসিক সম্পদৰ এক অংশ, যিয়ে ঐতিহাসিকভাৱে আহোম শাসকৰ সমাধি ৰূপে ব্যৱহৃত হৈছিল আৰু অসমৰ ইতিহাসৰ এক গুৰুত্বপূর্ণ অধ্যায় প্ৰতিফলিত কৰে।
7. চৰাইদেউৰ মৈদামত ভ্ৰমণৰ বাবে কেনেকৈ যোৱা যাব?
শিৱসাগৰৰ পৰা চৰাইদেউত অতি সহজে ভ্রমণ কৰিব পাৰি। এছ.টি.চি.ৰ বাস অথবা ব্যক্তিগত বাহনেৰে ইয়াত সহজে উপনীত হওঁৱা যায়।
8. চৰাইদেউৰ মৈদামৰ পৰ্যটন ক্ষেত্ৰত কেনে প্ৰভাৱ আছে?
ইউনেস্ক’ৰ স্বীকৃতিয়ে চৰাইদেউৰ মৈদামক পৰ্যটকৰ আকৰ্ষণৰ কেন্দ্ৰবিন্দু ৰূপে গঢ়ি তুলিব। এই স্থান দৰ্শনাৰ্থীৰ বাবে ইতিহাস আৰু সংস্কৃতিৰ এক অনন্য অভিজ্ঞতা দিব।
9. চৰাইদেউৰ মৈদামক কেনেকৈ সংৰক্ষণ কৰা হৈছে?
চৰাইদেউৰ মৈদামৰ পৰিসৰত পৰ্যটকসকলৰ বাবে নিৰ্দিষ্ট নিয়ম কানুন আৰু সংৰক্ষণ ব্যৱস্থা আছে। অসম চৰকাৰ আৰু স্থানীয় সংস্থাসমূহে ইয়াক সংৰক্ষণৰ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছে।
10. চৰাইদেউৰ মৈদামৰ মুল্যবোধৰ প্ৰতি অসমৰ ভূমিকা কেনে?
চৰাইদেউৰ মৈদাম অসম তথা উত্তৰ-পূবৰ সাংস্কৃতিক ঐতিহ্যৰ অংশ, যাৰ সংৰক্ষণ আৰু উন্নয়নৰ দ্বাৰা অসমে নিজৰ ঐতিহাসিক পৰম্পৰাৰ প্ৰতি শ্রদ্ধা দেখুৱাইছে।